استان سیستان و بلوچستان از حیث مساحت دومین استان کشور است اما همچون استان کرمان دارای مناطق کویری بسیار است. این استان خاستگاه پهلوان افسانه‌ای شاهنامه (رستم) است و زمانی مرکز یا انبار غله ایران بوده است. بی شک شاخص‌ترین جاذبه گردشگری استان سیستان و بلوچستان بقایای شهر سوخته در منطقه سیستان نزدیک شهر زابل است که به معرفی آن می پردازیم.
شهر سوخته زابل در ۵۷ کیلومتری غرب جاده زابل به زاهدان قرار دارد. محوطه باستانی شهر سوخته به علت وسعت و موقعیت ویژه خود، همواره مورد توجه باستان شناسان قرار گرفته است. اهميت و وسعت کشفیات شهر سوخته در چند سال اخیر، این محوطه باستانی دوران مفرغ را به صورت مهمترین مرکز اجتماعی و سیاسی، اقتصادی، تجاری، صنعتی، اداری و فرهنگی تمام منطقه طی هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد در خاورمیانه در آورده است.
مساحت کل تپه‌های شهر سوخته حدود ۱۵۱ هکتار و میانگین ارتفاع آن از سطح زمینهای اطراف ۱۲ متر و در بلندترین نقطه‌های آن ۱۸ متر است. جهت این تپه ها از شمال به جنوب و طول آنها ۲۲۲ متر با پهنای ۱۰۹۰ متر است شیب تپه ها از مشرق به مغرب است و در قسمت پایین آن گورستان شهر قرار دارد. این سلسله تپه‌های کم ارتفاع در کنار یکی از کهنه‌ترین دلتاهای رود هیرمند قرار دارد و از مهمترین مراکز دوران مفرغ در شرق ایران به شمار می رود.
شهر سوخته در سیستان
تپه‌های شهر سوخته به سبب فرسایش شدید باد و آب، چه در زمان زندگی شهری و چه پس از متروک شدن آن، به شکل خاص هندسی در آمده است. سطح آن صاف و گوشه‌هایش گرد، و گودالهای داخلی سطح تپه و زمینهای هموار و چسبیده به آن از رسوب‌های رودخانه ای پر شده است. از وسعت ۱۵۱ هکتاری شهر سوخته، تنها در ۱۲۰ هکتار آن، آثار و بقایای باستانی دیده شده است که گسترده‌ترین آن متعلق به دوره ای کوتاه با مساحتی در حدود ۸۰ هکتار است.
بالغ بر ۷۵ هکتار از سطح شهر سوخته کاملا از توده سفال و قطعات سنگ، فلز، مرمر و باقی مانده اشیاء دیگر پوشیده شده است. لایه سخت و ضخیم نمکی زیر این سطح سست، باعث حفاظت چشمگیر مقدار زیادی از این آثار مانند انواع ظروف سفالی، مرمری، پیکره های انسان و حیوان و … شده است. مهمترین آثار به جای مانده از هزاره‌های چهارم و سوم پیش از میلاد، در پایین‌ترین لایه‌ها و در قسمت شرقی شهر سوخته زابل، در مساحتی بالغ بر ۱۲۰ هکتار پخش شده است.
استراتژي شهر سوخته زابل
شهر سوخته زابل با تمام وسعت خود فاقد معبد، دیوار دفاعی، ساختمان عمومی است و نیز در هيچ یک از خانههای کاوش شده آثار تدفین و قبر مشاهده نشده است. زندگی در این شهر حدود یک هزار و پانصد سال – بین سال های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ پس از میلاد – دوام داشته است. چهار بخش عمده ای که در آن آثار تاریخی به دست آمده، به شرح زیر است:
- منطقه بزرگ مرکزی: این منطقه از سوی غرب، جنوب و شرق با گودالهای عمیقی از بخشهای دیگر جدا شده است و کهن‌ترین اشیای به دست آمده در آن متعلق به لایه ۲۷۰۰ پ.م است. این تداوم حداقل تا لایه ۱۳ (یعنی ۲۳۰۰ پ.م) ادامه دارد. وسعت این منطقه به ۲۰ هکتار می۔ رسد.
- منطقه مسکونی شرقی: بلندترین قسمت های شهر سوخته (۱۸ متر ارتفاع از سطح زمینهای اطراف) دارد. تمام آثار مربوط به دوره دوم استقرار در شهر سوخته در این قسمت، با مساحتی برابر ۱۶ هکتار، یافت شده است.
- قسمت شمال غربی: منطقه صنعتی بوده و در آن وسایل و ابزار سنگی و سنگ لاجورد به مقدار زیاد به دست آمده است. بلندترین قسمت این بخش ۱۲/۵ متر از سطح زمینهای اطراف ارتفاع دارد و آثار یافت شده در آن متعلق به دورههای سوم و چهارم استقرار در شهر سوخته است.
- قسمت جنوب غربی: شامل گورستانی با مساحتی بالغ بر ۲۵ هکتار است. در سطح پوشیده از شن و روی آن هیچگونه آثار باستانی دیده نمیشود. وسعت این گورستان به خودی خود، برای دوران مفرغ، گورستانی بزرگ و برای محوطهای به بزرگی شهر سوخته، گورستان کوچکی به شمار می آید. در سال ۱۳۷۶ توسط دکتر سجادی در این منطقه، بررسیهای باستان‌شناسی صورت گرفت. حاصل این بررسی کشف انواع قبور، اسکلت انسان، ظروف، پارچه، دانه‌های گیاهی، غلات و وسایل چوبی، حصیر، پارچه، حشرات و موارد دیگر بود. این آثار مربوط به دوران ۲۴۰۰ تا ۲۶۰۰ پیش از میلاد است.
کشفیات شهر سوخته زابل
با توجه به کاوشهای انجام شده، دورههای استقرار انسان در شهر سوخته زابل را به چهار دوره در یازده لایه متمایز، تقسیم کرده اند. هر دوره و هر لایه دارای خصوصیات و ویژگی‌های متمایزی است. از خصوصیات آثار معماری به دست آمده می توان به خانههای پلکانی، کاخ سوخته با سقفهای مسطح و صاف و پوشش گل و مواد آهکی اشاره کرد. با توجه به کاوشهای به عمل آمده در یک واحد ساختمانی در شهر سوخته، مجموعه آثار زیر به دست آمده است:
سفال: سفال‌های لایه‌های کهن تر شهر سوخته، ارتباط این محل را با بخشی از خراسان بزرگ سفال‌های جدیدتر، ارتباط این محل را با تمدنهای دشت سند(مهران رود) ترکمنستان و نال در پاکستان بیان می دارد. سفال‌های نخودی رنگ، خاکستری، قرمز و سفال‌های چند رنگ تاکنون از این مجموعه به دست آمده است.
پیکرههای کوچک: تنها آثار و نمادهای به جای مانده از شهر سوخته که احتمالا می تواند نمادهای مذهبی باشد، سفالینه‌های گلی انسان و جانوران است که به مقدار قابل توجهی تاکنون به دست آمده است. پیکرههای جانوران را اغلب حیواناتی چون گراز وحشی، خر وحشی، بز و گاوهای کوهاندار تشکیل میدهند
اشیای چوبی: شامل قالب‌های چوبین، پیمانه‌ها، شانه‌های ساده و معرق کاری شده، دسته‌های کارد، تیرهای سفت، ابزارهای بافندگی، پیکره های حیوانی و …
اشیای سنگی: شامل ابزار بافندگی، مهره های تزیینی از سنگ لاجورد، مرمر، عقیق، مته و سرمه‌دان
اشیای استخوانی و فلزی: شامل سوزن های فلزی و استخوانی، پلاک استخوانی پیکره فلزی زن، قلاب‌های ماهی گیری فلزی، میخ، تیغه‌های گوناگون، مهر فلزی، زیور آلات از طلای بسیار کوچک و ظریف و…
اگر قصد سفر به زابل و تماشای شگفتی‌های این شهر را دارید می‌توانید بلیط هواپیما تهران زابل از اینجا تهیه فرمایید.
شگفتی‌های شهر سوخته زابل
شهر زابل در استان سیستان و بلوچستان یکی از عجایب و شگفتی‌های باستانی ایران به شمار می‌رود و سالانه گردشگران بسیار زیادی را از سراسر جهان میزبانی می‌کند. در این مقاله سعی داریم که به بخشی از شگفتی های این شهر باستانی در سیستان و بلوچستان بپردازیم.
چشم مصنوعی در شهر سوخته
یکی از عجیب‌ترین کشفیات مربوط به شهر سوخته زابل چشمی مصنوعی است که گفته می‌شود قدمت آن به ۴۸۰۰ سال پیش باز‌می‌گردد. این چشم که در گور مربوط به یک زن ۲۵ تا ۳۰ سال کشف شده با وجود گذشت حدود ۴۵۰۰ سال از ساخت آن همچنان سالم مانده است. ماده‌ای که این چشم با آن ساخته شده هنوز در حاله‌ای از ابهام است اما به نظر می‌رسد چشم مزبور از قیر طبیعی با ترکیبی از نوعی چربی حیوانی ساخته شده است. مویرگ‌های این چشم توسط مفتول‌هایی طلایی طراحی شده است که قطر آنها کمتر از نیم میلی‌متر میباشد. مردمک چشم در وسط طراجی شده است و از طریق دو سوراخ که در طرفین چشم قرار دارد برای اتصال آن به حدقه چشم استفاده می‌شده است.
چشم مصنوعی
جراحی مغز در شهر سوخته
از دیگر شگفتی‌های شهر سوخته زابل کشف جمجمه‌ای مربوط به یک دختر ۱۲ یا ۱۳ ساله است که به منطور درمان بیماری هیدروسفالی(جمع شدن مایع در جمجمه) توسط پزشکان آن زمان بخشی از آن برداشته شده و مورد عمل جراحی قرار گرفته است.
اولین انیمیشن جهان در شهر سوخته
در کاوشهای انجام شده در شهر سوخته زابل جامی پیدا شد که نقش یک بز و یک درخت بر روی آن بود که در پنج جرکت بز به سمت درخت می‌رود و از برگ آن می‌خورد. این اثر به عنوان اولین انیمیشن جهانی طراحی شده توسط انسان شناخته می‌شود.
اولین انیمیشن جهان
از دیگر شگفتی‌های شهر سوخته زابل می‌توان به خط‌کش پنچ هزار ساله ،تخته نرد از جنس چوب آبنوس، قلاب ماهی‌گیری و هنر ساخت زیور آلات اشاره نمود.
در پایان پیشنهاد می‌کنیم اگر قصد بازدید از شهر سوخته زابل را دارید به علت گرمای هوای منطقه بازدید خود را به ساعات خنک‌تری از روز موکول کرده و آب شرب کافی نیز همراه داشته باشید.
به نقل از ویکی پدیا فارسی
در سی و هشتمین اجلاس یونسکو در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ مطابق با ۱ تیر ۱۳۹۳ شهر سوخته زابل به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.
این محوطهٔ باستانی هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست یونسکو محسوب می‌شود که با برخورداری از قدمت ۵۰۰۰ ساله هم‌اکنون به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین شهرهای باستانی دنیا شناخته می‌شود.
پرسش‌های متداول
در این قسمت به تعدادی از سوالات عزیزانی که قصد سفر به شهر سوخته زابل را دارند پاسخ می‌دهیم.
۱) چرا این شهر را سوخته می‌نامند؟
اولین بار ماموران نظامی بریتانیا آثار سوختگی در این شهر مشاهده و نام آن را شهر سوخته نامیدند اما در پی تحقیقات بعدی مشخص شد علت اصلی نابودی این شهر دو عنصر آب و باد بوده است.
۲) بهترین زمان سفر به زابل چه زمانی میباشد؟
ایام عید و فصل بهار بهترین زمان سفر به این شهر میباشد. همچنین جشنوارههای محلی نیز معمولا در اردیبهشت ماه برگزار میگردد.
۳) در زابل کجا اقامت کنیم؟
هتل آرام و هتل نیمروز زابل از جمله مکان‌های مناسب اقامت گردشگران این منطقه هستند.